Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby.
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby polega na gromadzeniu się związków tłuszczowych w komórkach wątroby u osób, które nie nadużywają alkoholu (picie <20 g/alkoholu etylowego/dzień). Takie stłuszczenie może być bez objawów uszkodzenia komórek wątroby lub z toczącym się stanem zapalnym jak i postępującym zwłóknieniem. Możesz wspomóc funkcje wątroby poprzez odpowiednią dietę „wątrobową”.
Jak dochodzi do stłuszczenia wątroby?
Do najważniejszych czynników powodujących rozwój niealkoholowego stłuszczenia wątroby jest dostarczanie większej ilość energii niż organizm potrzebuje oraz jedzenie produktów obfitujących w tłuszcze nasycone. Zjadanie większej ilości kalorii już przez 4 tygodnie może doprowadzić do rozwoju stłuszczenia wątroby.
Nadmierna ilość energii i nasyconych kwasów tłuszczowych to jedno, nadmierne spożycie fruktozy (owoce, miód) to kolejny bardzo ważny czynnik rozwoju stłuszczenia wątroby. Fruktoza jest gorzej wchłaniania w jelitach (niż glukoza) i dlatego jej nadmiar przyczynia się do rozwoju procesów fermentacyjnych i rozrostu bakterii patogennych. Uszkodzenie bariery jelitowej jak i przerost bakteryjny jelita cienkiego znacznie częściej obserwowany jest u osób ze stłuszczeniem wątroby niż u osób zdrowych.
Dodatkowo do rozwoju stłuczenia wątroby dochodzi podczas nieregularnego spożywania posiłków, przy niekontrolowanych głodówkach czy też przy zbyt długich przerwach między posiłkami. Mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia związane są z rozwojem insulinooporności , a ta – z postępowaniem stłuszczenia wątroby.
Jaka dieta w stłuszczeniu wątroby?
– Przy nadwadze lub otyłości najważniejsze to dążenie do normy wg BMI, a spadek masy ciała powinien wynosić 0,5-1 kg/tydzień.
– Ważnym aspektem jest również normalizacja gospodarki węglowodanowej.
– Białko w diecie powinno wynosić 1g/kg mc./d. , a przy zwiększonej aktywności – 1,3 g/kg mc./d. Białka powinny dostarczać 20–25% kalorii.
– Tłuszcze nie powinny przekraczać 30% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Około 50% tłuszczów ukrytych jest w produktach spożywczych, takich jak: mięso, wędliny, nabiał, jaja) dlatego też dodatek tłuszczu do potraw nie powinien przekraczać 40-45g/ dzień (około 3 łyżki). Cenniejsze będą tłuszcze roślinne: olej rzepakowy, oliwa z oliwek czy dobrej jakości miękka margaryna.
– Węglowodany dostarczamy w ilości 50% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Istotne jest ograniczenie spożycia produktów o wysokim indeksie glikemicznym. Należy więc ograniczyć łatwo przyswajalne węglowodany takie jak: słodycze, owoce, pieczywo pszenne, biały ryż, makaron czy gotowane warzywa korzeniowe. Do diety w zamian wprowadzić należy: pieczywo razowe , razowy makaron, ryż naturalny i kasze gruboziarniste (gryczana, pęczak).
– Należy jeść surowe warzywa i świeże owoce z uwagi na dużą zawartość niestrawionych resztek pokarmowych. Niestrawione resztko pokarmowe spowalniają procesy wchłaniania i przyspieszają pasaż w jelitach, co z kolei zmniejsza wchłanianie czynników toksycznych dla wątroby. Jeśli nie tolerujesz warzy surowych możesz je lekko poddusić na wodzie.
– Ograniczamy tłuszcze nasycone, produkty bogate w cholesterol, słodycze i słodkie napoje.
– Zalecana jest dieta śródziemnomorska, bogata w jednonienasycone kwasy tłuszczowe (oliwa z oliwek, orzechy, awokado) oraz antyoksydanty.
– Pozytywne działanie wykazuje również suplementacja związkami aktywnie biologicznych (kwas foliowy, resweratrol, kwercetyna, askarboza).
Dieta w stłuszczeniu wątroby – lista produktów zalecanych i przeciwwskazanych.
| PRODUKTY I POTRAWY | ZALECANE | ZALECANE W ILOŚCIACH UMIARKOWANYCH | PRZECIWWSKAZANE |
| Warzywa | o zawartości węglowodanów 0-5%: sałata, endywia, cykoria, ogórki, rabarbar, rzodkiewka, szczypiorek, szparagi, brokuły, kabaczek, kalafior, szpinak, pomidor, szczaw, papryka, w postaci gotowanej al dente z wody | o zawartości węglowodanów 6-10% i więcej: brukiew, buraki, brukselka, dynia, jarmuż, kapusta biała, kapusta czerwona, kapusta włoska, marchew, pietruszka korzeń, por, rzepa, włoszczyzna, fasola, groszek, kukurydza konserwowa, bób, seler, ziemniaki | surówki i warzywa mocno rozgotowane z dużą ilością majonezu, śmietany, żółtek, cukru |
| Pieczywo | chleb typu graham, bułki grahamki, chleb pełnoziarnisty, chrupki, chleb IG – wg indywidualnej tolerancji, w sytuacji złego samopoczucia – chleb pszenny jasny | chleb pszenny, chleb pszenno-żytni, razowy, pumpernikiel | białe pieczywo, słodkie pieczywo jak chałki czy półfrancuskie, bułki maślane, rogale, chleb z dodatkiem miodu czy karmelu, ciasta kruche, ucierane, babki drożdżowe, biszkopt z cukrem |
| Dodatki do pieczywa | chuda wędlina, szynki drobiowe, polędwica, pasty z chudych mięs i warzyw, chude ryby morskie, jaja faszerowane bez żółtek, sery twarogowe chude – do 7% tłuszczu, chude serki homogenizowane, odtłuszczone serki ziarniste | jaja na miękko lub jajecznica (max. 3 żółtka tygodniowo, białka w dowolnej ilości), ser twarogowy półtłusty, sery podpuszczkowe niepełnotłuste, margaryna, pasztet domowy z drobiu, cielęciny lub królika, dżemy bez cukru, 1 łyżeczka miodu, ryby tłuste | tłuste wędliny, kaszanka, konserwy mięsne, pasztetowa, boczek, kiełbasa, salceson, dżemy wysokosłodzone, marmolady, masło, tłuste sery podpuszczkowe, sery twarogowe tłuste, sery topione i żółte |
| Przyprawy | kwas mlekowy, kwasek cytrynowy, koperek zielony, natka pietruszki, czosnek, cebula, imbir, jarzynka naturalna, kminek majeranek, kolendra, bazylia | gałka muszkatołowa, liść laurowy, pieprz, ziele angielskie, sól do 5g dziennie, papryka słodka, pieprz ziołowy, ocet winny lub jabłkowy, curry, tymianek, oregano, vegeta | bardzo ostre: papryka ostra, musztarda, ocet, chili, sól w większych ilościach |
| Zupy i sosy gorące | jarzynowa z warzyw ubogowęglowodanowych, czyste – pomidorowa, barszcz czerwony, koperkowa, kalafiorowa, zupy z maślanką lub serwatką, barszcz czerwony zabielony, żurek, ryżowa, krupnik, rosół jarski, podprawiane jogurtem, kefirem, sosy na wywarach z warzyw np. pietruszkowy, koperkowy, pomidorowy, potrawkowy, mleczny | zupy podprawiane zawiesinami: jarzynowa, ziemniaczana, owocowa bez cukru, chudy rosół | Zupy esencjonalne np. na tłustych wywarach mięsnych, zagęszczane zasmażkami, z dużą ilością śmietany, grzybowa, kapuśniak, owocowe z cukrem sosy zawiesiste, tłuste, esencjonalne, grzybowy, słodkie |
| Dodatki do zup | zupy krem, czyste i bez dodatków | ryż pełnoziarnisty, grzanki razowe, makarony razowe, kasze: jaglana, gryczana, jęczmienna | duże ilości pieczywa, makaronów, kasz, grochu, fasoli, groszek ptysiowy, biszkoptowe na jajach, kluski francuskie |
| Mięsa, ryby | mięsa chude: cielęcina, młoda wołowina, jagnię, królik, kurczak, indyk, chude wędliny: szynka, polędwica, drobiowe, pasty z mięsa i warzyw, chude ryby: dorsz, leszcz, dorada, sola, pstrąg mintaj, szczupak, potrawy gotowane, pieczone w folii i pergaminie oraz na parze | mięsa czerwone: wołowina, konina, polędwica wieprzowa, kury, potrawy duszone tradycyjnie, tłuste ryby: łosoś, makrela, karp, halibut, sardynka, sardela, tuńczyk, śledź, karmazyn, węgorz | tłuste gatunki mięs, podroby, parówki, kiełbasy, konserwy mięsne, pasztetowa, salceson oraz potrawy nasiąknięte tłuszczem, smażone, pieczone w tradycyjny sposób |
| Potrawy mięsne i bezmięsne | budynie z mięsa i warzyw, z sera, warzywa faszerowane mięsem | budynie z kasz i makaronów, zapiekanki, risotto, pierogi z mięsem | potrawy z dodatkiem cukru np. knedle, naleśniki, pierogi z cukrem, potrawy smażone |
| Tłuszcz | oleje: oliwa z oliwek, olej lniany, rzepakowy, śmietanka odtłuszczona, margaryny miękkie z ww. olejów | smalec, słonina, boczek, łój, masło, śmietana, margaryny twarde | |
| Produkty zbożowe | płatki owsiane, kasza manna razowa, kasza gryczana, proso, pęczak, kasza jaglana, jęczmienna, makarony razowe, brązowy ryż, razowa mąka – produkty razowe wg indywidualnej tolerancji | płatki kukurydziane, czekoladowe, z kawałkami czekolady, w polewie miodowej, białe makarony, ryż biały, kasza manna, biała mąka, potrawy z białej mąki: pierogi, naleśniki, knedle | |
| Napoje | woda przegotowana, woda mineralna niegazowana, herbata czarna bez cukru, herbata zielona, czerwona lub owocowa bez cukru, kawa zbożowa, soki z warzyw ubogowęglowodanowych, napoje z kwaśnego mleka i serwatki bez cukru, odtłuszczone do 1,5% tłuszczu, jogurt chudy, koktajle mleczno-owocowe bez cukru | mleko 2% tłuszczu, słaba kawa prawdziwa z mlekiem bez cukru, napoje z owoców, soki owocowe bez cukru, napoje i soki z warzyw rozcieńczone | wszystkie napoje słodzone cukrem, kakao naturalne, mocna kawa, napoje z owoców i śmietanki, nektary owocowe, tłuste mleko, napoje alkoholowe, soki owocowe z cukrem, pepsi i inne napoje słodzone |
Literatura:
Ciborowska H, Rudnicka A., Dietetyka: żywienie zdrowego i chorego człowieka, PZWL, 2014
Jarosz M., Praktyczny podręcznik dietetyki, IŻŻ, 2010
Kargulewicz A., Kulpa-Stankowiak H., Grzymisławski M., Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – etiopatogeneza, epidemiologia, leczenie, Nowiny Lekarskie 2010, 79, 5, 410–418 Bukol-Krawczyk K., Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – leczyć czy nie leczyć?, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010;1(1):66-72.
Maciejewska D, Stachowska E., Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD) – epidemia XXI wieku, Postępy Hig. Med Dośw. (online), 2018; 72: 659-670